Alkalische fosfatase, of ALP, is een enzym dat verantwoordelijk is voor het splitsen van fosfaatgroepen van andere moleculen, zoals nucleotiden, die bouwstenen zijn voor DNA en eiwitten. Dit proces is belangrijk voor het versnellen van de cellulaire absorptie van complexe moleculen, het reguleren van de activiteit van andere enzymen en het verschaffen van fosfaatgroepen voor verschillende cellulaire functies. ALP is aanwezig in alle menselijke weefsels, maar de hoogste concentraties worden aangetroffen in de lever, botten, nieren en de placenta. Verhogingen in ALP treden op in verschillende situaties.
fysiologisch
ALP-spiegels stijgen onmiddellijk na een vette maaltijd, omdat de dunne darm het enzym in de bloedbaan afgeeft. Zwangerschap veroorzaakt meestal een toename van ALP als gevolg van placenta productie. Kinderen en adolescenten vertonen doorgaans hogere ALP-waarden tijdens perioden van snelle botgroei. Deze zogenaamde fysiologische verhogingen in ALP zijn normaal en van voorbijgaande aard.
Leverziekte
Leveraandoeningen veroorzaken frequent ALP-spiegels. In feite is, afgezien van fysiologische oorzaken, leverziekte waarschijnlijk de meest voorkomende reden voor verhoging van ALP. Obstructie van galwegen, hepatitis, cirrose, leververvetting en leverkanker kunnen allemaal de toename van de ALP-productie stimuleren.
Bot
ALP stijgt normaal wanneer bot actief groeit. Pathologische botaandoeningen die ALP doen toenemen, omvatten fracturen, primaire bottumoren of invasie van bot door andere kankers en stoornissen die de botomzetting verhogen, zoals hyperparathyreoïdie en de ziekte van Paget. Bij osteoporose, waar bot sneller wordt geabsorbeerd dan het wordt geproduceerd, is ALP normaal gesproken tenzij een recente fractuur is opgetreden.
Kanker
Artsen hebben lang erkend dat verhoogde ALP bij kankerpatiënten meestal betekent dat de ziekte zich heeft verspreid naar de botten of lever van de patiënt. Maligniteiten van de prostaat, colon, borst, long, schildklier en andere organen kunnen metastaseren tot bot of lever. Primaire kankers in verschillende organen kunnen echter basische fosfataseverhogingen genereren in afwezigheid van metastase. Deze tumoren produceren vaak specifieke vormen van ALP, isoenzymen genaamd, die de totale ALP-niveaus bij laboratoriumtests verhogen. Een van de best bestudeerde van deze isoenzymen is het Regan iso-enzym, dat wordt uitgedrukt door een aantal menselijke kankers.
Klinisch belang
Wanneer een verhoogd ALP-niveau voor het eerst wordt gedetecteerd via routinematige bloedonderzoek, leidt dit meestal tot een grondiger onderzoek om mogelijke oorzaken te bepalen. Omdat ALP van individuele organen tot op zekere hoogte kan worden gedifferentieerd, versmalt specifiek iso-enzymtesten vaak de zoekopdracht. Bot en lever produceren bijvoorbeeld verschillende ALP-isoenzymen en de ontdekking van een regan-isoenzym lokt een zoektocht uit naar urologische of gonadale kankers, die dit iso-enzym gewoonlijk tot expressie brengen. Interessant is dat Regan isoenzymen soms ook worden aangetroffen bij mensen met colitis ulcerosa of familiale polyposis van de dikke darm, waarvan beide bekend zijn dat ze het toekomstige risico op kanker aanzienlijk vergroten. Daarom kan verhoogde ALP in het algemeen, en de aanwezigheid van een Regan iso-enzym in het bijzonder, een tumor voorspellen. Voor patiënten bij wie de kanker al is gediagnosticeerd, kan een stijgend ALP een uitzaaiing naar andere organen betekenen. Omgekeerd zullen kankerslachtoffers die op de behandeling reageren doorgaans een daling van hun ALP-niveaus zien, wat een positief prognostisch teken is.
