Volgens de American Psychiatric Association hebben verstandelijk gehandicapten aanzienlijke intellectuele achterstanden, zoals blijkt uit ondermaatse IQ-scores. Een IQ van minder dan 70 ondersteunt een diagnose in een van de vier categorieën van verstandelijke beperkingen: mild, matig, ernstig of diepgaand. Hoewel een IQ-score een grote rol speelt bij het kwalificeren van iemand als verstandelijk gehandicapt of uitgedaagd, zijn er nog andere belangrijke symptomen te overwegen.
Cognitieve symptomen
Het New York Child Study Centre meldt dat de cognitieve vaardigheden sterk verschillen tussen de vier categorieën van verstandelijke beperkingen. De licht verstandelijk gehandicapte personen worden beschouwd als 'opvoedbaar', wat betekent dat ze academisch kunnen worden bereikt op een niveau van de zesde klas. De matig verstandelijk gehandicapte personen hebben het vermogen om academische vaardigheden te verwerven die vergelijkbaar zijn met die van een niet-geschoolde tweedegraadsstudent, waaronder tellen van de basis, het vertellen van de tijd en het herkennen van veelgebruikte woorden. De ernstig verstandelijk beperkte personen kunnen spraak krijgen en kunnen een paar woorden herkennen, maar ze hebben niet de cognitieve vaardigheden om academische vaardigheden zoals lezen te leren. De diep intellectueel gehandicapten zijn niet in staat om te communiceren.
Fysieke symptomen
Lichamelijke symptomen zijn afhankelijk van de ernst van de verstandelijke beperking. De licht verstandelijk beperkte personen lijken helemaal geen beperkingen te hebben en vertonen geen fysieke symptomen. De andere vormen van verstandelijke beperking worden meestal geassocieerd met misvormingen van het gezicht of het hoofd. In sommige gevallen is het voorhoofd schuin, de neusbrug plat en de oren lijken groter of kleiner dan normaal.
Adaptieve werking
Adaptief functioneren verwijst naar vaardigheden die van praktische of sociale aard zijn, zoals het vermogen om de kost te verdienen en voor zichzelf te zorgen. Volwassenen met een verstandelijke beperking kunnen bij een minimumloon worden aangenomen en zijn waarschijnlijk zelfvoorzienend. Het merendeel van de mensen die werken, is voorstander van zelfstandig wonen boven groep of van begeleide woonsituaties. Redelijk intellectueel gehandicapten leven meestal met familieleden of in een groep met toezicht. De matig verstandelijk gehandicapte mensen kunnen beperkte vakkennis leren als deelnemers aan gespecialiseerde opleidingsscholen, maar zullen waarschijnlijk niet zelfvoorzienend zijn. De beperkte capaciteit van de ernstig verstandelijk gehandicapten zorgt alleen voor de beheersing van zeer basishygiëne taken onder toezicht. De ernstig verstandelijk gehandicapten zijn geen kandidaten voor zelfstandig wonen. De diep intellectueel gehandicapten zijn meestal niet-communicatief en velen zijn geïnstitutionaliseerd vanwege hun behoefte aan 24-uurszorg.
