Antiseptica zijn stoffen die op de buitenkant van het lichaam worden aangebracht en die microben en infectieuze agentia doden of remmen. Antiseptica kunnen effectief zijn tegen een of een combinatie van bacteriën, schimmels, virussen of andere micro-organismen. De ontdekking en ontwikkeling van antiseptische chemicaliën en principes begon in de 19e eeuw en wordt tegenwoordig algemeen toegepast in ontwikkelde landen.
Wat antiseptica doen
Antiseptica zijn verbindingen die worden gebruikt voor het doden of tegengaan van micro-organismen op en in de buurt van het oppervlak van het lichaam. Ze onderscheiden zich van antibiotica en antivirale middelen die in het lichaam werken, en van ontsmettingsmiddelen, die chemicaliën bevatten die worden aangebracht op niet-levende voorwerpen en oppervlakken.
Hoewel algemeen aangenomen wordt dat antiseptica infectieuze agentia doden, kunnen ze ook effectief zijn als bacteriostatische verbindingen die bacteriegroei voorkomen of sterk remmen. Door verdere microbiële groei te belemmeren of te voorkomen, kunnen dergelijke antiseptica een tijdslimiet aan een infectie stellen.
Antiseptische geschiedenis
Omdat de rol van ziektekiemen bij het veroorzaken van ziekte pas in de late jaren 1800 werd ontdekt, werd het ware medische belang van goede hygiënische praktijken pas in de 20e eeuw algemeen begrepen.
De eerste implementatie van een antiseptisch beleid in een ziekenhuisomgeving vond plaats aan het einde van de jaren 1840 in Wenen, Oostenrijk, een pionier van Dr. Ignaz Semmelweis, een arts die probeerde het uitgestrekte sterftecijfer van zijn ziekenhuis onder controle te krijgen.
Semmelweis vereiste dat doktoren die in de buurt van een lijk waren geweest, hun handen in een chloorbleekmiddeloplossing begonnen te wassen voor ze patiënten zagen. Het sterftecijfer bij patiënten daalde onmiddellijk en zonder precies te weten hoe of waarom, had Semmelweis met succes het eerste infectiecontroleprotocol in de geneeskunde geïmplementeerd.
Germ Theorie
De bevindingen van Semmelweis werden decennia lang verzet door de Europese medische bureaucratie. Pas later, met ontdekkingen van Louis Pasteur en de kiemtheorie van de ziekte, werden artsen en wetenschappers zich ervan bewust dat de infectie werd veroorzaakt door kleine microben, en dat als kwetsbaarheden in deze microben konden worden uitgebuit, infecties konden worden voorkomen.
Vroege antiseptica
Na de chlooroplossing van Semmelweis waren de eerste veel geteste antiseptica gebaseerd op alcohol, jodium en carbolzuur of fenol. Sindsdien is de ontdekking en ontwikkeling van antiseptische stoffen toegenomen, met tientallen antiseptische chemicaliën die nu regelmatig in medische, industriële, commerciële en residentiële omgevingen wereldwijd worden gebruikt.
Sinds Semmelweis en Pasteur is antiseptica-gebaseerde infectiebeheersing van een kunst van trial-and-error veranderd in een betrokken wetenschap van scheikunde en microbiologie.
Antiseptica in actie
Chloorhexidine is een ingrediënt in sommige mondwater en in ziekenhuizen. Waterstofperoxide-oplossing is een al lang bestaand antisepticum dat wordt gebruikt in alles van mondwater tot lichte wondreiniging. Verschillende jodiumverbindingen worden gebruikt bij pre- en postoperatieve infectiepreventie rond incisies of coupes. Alcohol blijft een van de meest voorkomende antiseptische chemicaliën voor mondwater en snijzorg.
Mechanismen van actie
Alle antiseptica interfereren met cruciale levensprocessen van micro-organismen. Benzylalkonium interfereert bijvoorbeeld met intracellulaire signalering en chemie tot het punt dat het celmembraan uiteen begint te vallen. Jodiumverbindingen onomkeerbaar deformeren, of denatureren, kritische eiwitten in bacteriën, beginnend bij het celmembraan en naar binnen bewegend. Alcohol denatureert en vernietigt celmembranen. Sommige zepen en detergentia zorgen ervoor dat bacteriële celmembranen integriteit verliezen of belangrijke eiwitten denatureren. Van andere antiseptica wordt aangenomen dat ze rechtstreeks interfereren met kritieke enzymen in een microbe.
