Het parasympathische zenuwstelsel activeert de ontspanning of "rest-en-digest" -respons. Grofweg het tegenovergestelde van de "vecht-of-vlucht" -respons van het sympathische zenuwstelsel, omvat de ontspanningsreactie herstel van energiereserves en andere "vredestijd" -functies, zoals reparatie en reproductie. Het parasympathisch zenuwstelsel regelt veel van deze functies via 4 schedelzenuwen: de oculomotorische, gezichts-, glossofaryngeale en vaguszenuwen, die ook bekend staan als schedelzenuwen III, VII, IX en X. Een gemakkelijke manier om deze te onthouden is met dit ezelsbruggetje: "Faeries bezetten glimmende valleien", waarbij de eerste twee letters van elk woord overeenkomen met die van de corresponderende schedelzenuw.
Cranial Nerve III, de zenuw van de oculomotor
De oculomotorische zenuw bestuurt verschillende oogspieren. Zoals bij alle parasympathische schedelzenuwen, komen de signalen voort uit de hersencellen of neuronen in de hersenstam en reizen ze langs lange, dunne extensies die zenuwvezels worden genoemd. Deze zenuwvezels verbinden zich met hun doelorgaan. Het doelwit van de oculomotorische zenuw is het oog. Zijn parasympathische zenuwvezels controleren de spieren die de pupillen verwijden of vernauwen - vergroten of verkleinen. Ze regelen ook de spieren die de vorm van de lens veranderen, zodat de ogen zich kunnen concentreren op nabije of verre objecten. Wanneer de parasympathische respons wordt geactiveerd, trekken spieren samen om de pupillen te vernauwen en de lensronder te maken, om de focus op nabije objecten te optimaliseren.
Craniale zenuw VII, de gezichtszenuw
De aangezichtszenuw heeft zowel sensorische als motorische zenuweinden in het hele gezicht, die verantwoordelijk zijn voor sensatie en spierbeweging. Parasympathische vezels in de gezichtszenuw beheersen een aantal klieren die vocht of slijm afscheiden. Een van deze klieren is de traanklier, die tranen maakt om de ogen vochtig te houden. In de mond beheersen parasympathische gezichtszenuwvezels de submaxillaire / submandibulaire en sublinguale klieren, die klieren zijn die speeksel afscheiden. Parasympathische vezels stimuleren ook de afgifte van slijm door de talrijke slijmafscheidende klieren verspreid door de bekleding van de neus, mond en keel.
Hersenzenuw IX, de glossopharyngeale zenuw
De glossofaryngeale zenuw heeft een aantal functies met betrekking tot smaak en eten. Parasympathische vezels in deze zenuw controleren de parotisklieren, de grootste van de speekselklieren. Speekselvorming is noodzakelijk voor het eten, een "vredestijd" -functie. Parasympathische stimulatie roept een goede stroom speeksel op. Daarentegen kan sympathische stimulatie een kleine stroom speeksel produceren of helemaal geen, wat leidt tot een droge mond.
Cranial Nerve X, de nervus Vagus
Van alle parasympathische schedelzenuwen is de nervus vagus, die ongeveer 80 procent van alle parasympathische vezels in het lichaam bevat, het belangrijkst. Vezels van de nervus vagus passeren het hele lichaam en beïnvloeden vrijwel elk orgaan onder de nek - inclusief het hart, de longen, de slokdarm, de luchtpijp, de maag, de dunne darm, het eerste deel van de dikke darm, lever, galblaas, alvleesklier en urineleiders. Parasympathische activering van de nervus vagus heeft daarom een breed scala aan effecten, waaronder het verlagen van de hartslag en bloeddruk, het verhogen van de productie van maagzuur, het stimuleren van de beweging van voedsel door de darmen en het openhouden van de larynx voor ademhaling terwijl de luchtwegen worden beperkt in de longen.
